Het nieuwe Andere.

Neen, ik hou niet van wat aangekondigd wordt als het “nieuwe normaal”. Ik hoop dat covid-19 ons aanzet om voor het ‘nieuwe Andere’ te kiezen. En dat dit radicaal mag zijn, fundamenteel en Ganz Anders. Hier enkele reflecties.

Homo homini coronus.
“Homo homini lupus”. De (ene) mens is voor de andere een wolf – zijn grootste vijand. Een uitspraak die door Hobbes algemeen bekend werd. Hij citeerde Plautus (2^de eeuw AC), die wilde zeggen dat het inherent is aan de mens zelfzuchtig te zijn. We leerden op onze hoede te zijn voor de ander. Een Nietschiaanse kunst van het wantrouwen.
Deze wolf zou nog waarneembaar zijn. Je kan hem zien. Ook als je niet goed uitkijkt.
Met het Corona-virus is het wezenlijk anders. We zien het niet. En we zijn gedoemd om afstand te houden van de ander. Want de ander kan het virus meedragen en ons besmetten en vice versa: ik kan de ander be-smettten. Ziek maken. Doodziek. We moeten dus afstand houden, niet enkel van de gewone medemens, ook van vele vrienden en  geliefden. Kinderen, ouders, broers en zussen, neefjes en nichtjes, goede vrienden… al wie niet tot de bubbel behoort is te mijden.  Wat een vreemde toestand. In de media zien we dat we er meer en meer last van krijgen. We missen elkaar. Is de mens dan toch een zoogdier? Willen we toch bij elkaar zijn, en het samen goed hebben?

Cynisme versus naïef utopisme.
Het samen goed hebben. Bestaat het wel? Voorspoed is een term die we niet veel meer horen. Voorspoed wijst naar een collectieve dimensie. We zorgen ervoor dat we het samen goed hebben. Het zou uit de wereld van de handel stammen: een uitwisseling met een juiste balans tussen geven en nemen, brengt voorspoed aan de betrokken gemeenschappen. Op de een of andere manier is deze balans aan het schommelen geraakt en steeds opnieuw in dezelfde richting doorgeslagen. Zo zijn bepaalde (groepen) mensen rijker geworden, en andere weer armer. Deze beweging is uitgegroeid tot een heuse economisch theorie, die als een natuurwet aanbeden wordt.
Daarom hou ik zo van Pierre Bourdieu, filosoof en socioloog, rebel ook onder de Franse intelligentia. Beter dan wie ook slaagde hij erin om helder aan te geven welke latente dynamieken en hun interactie de samenleving en het denken over onze samenleving in stand houden. In “Ce que parler veut dire“ beschrijft hij dat niet zozeer wat er gezegd wordt, gehoord wordt, maar vooral wie het zegt. En de wereldorde in stand houdt. Vandaag met corona: als een expert het gezegd heeft, zal het zo wel zijn… en we hoeven niet meer verder te denken. Jammer, experten hebben ook begrensde denkkaders. Ook zij ontsnappen niet aan het vertoog (Foucault) of het paradigma (Kuhn) waarvan ze deel uitmaken en welk ze tegelijkertijd voeden. “The social construction of reality” zoals Peter Berger ze uitlegde, zien we alle dagen gebeuren in de media.
Wie ik ook graag beluisterde was Herbert Marcuse. Met zijn begrip “repressieve tolerantie” verwijst hij naar een intelligentie die elke maatschappelijke tegenbeweging, zo weet te manipuleren, dat ze uiteindelijk compleet onschadelijk wordt gemaakt en deel gaat uitmaken van de heersende wereldorde, die door en door stoelt op een kapitalistische productiewijze. De kapitalistische productiewijze gaat uit van de maximalisatie van het rendement (winst) in een wereld die bij uitstek gekenmerkt wordt door schaarste. Er is niet genoeg. Een mooie voedingsbodem voor de overtuiging “homo homini lupus”.
Jammer dus voor die droom van een balans in geven en nemen. Sommigen gingen het triomferend een “natte droom” noemen.
Na een gesprek met mijn goede vriend Hans werd het me duidelijk hoe ontvankelijk ik de laatste jaren geworden ben voor “cynisme”, hoe het is ingesijpeld in mijn denken en doen. Mijn echtgenote Riet noemt mij een oude brombeer, een knorpot. Wil ik dat wel ?
In een interview op Zigo.be (Zwijgen is geen optie) bracht Stefan Hertmans het begrip “naief utopisme” onder de aandacht. Naief utopisme: dat is wat we nodig hebben om ons uit de corona te laten leiden. Een wereld waar voorspoed een gedeeld ideaal is waar we samen naar toe gaan. We kunnen wél een goeie balans vinden in nemen en geven, een wereld zonder armoede en rijkdom bestaat wél,  gezonde mensen met een sterke weerbaarheid tegen virussen bestaan wél, een economie van genoeg (consuminderen versus schaarste) en van duurzaamheid (ook voor volgende generaties) bestaat wél. Respect voor de ander zijn/haar anders zijn bestaat wél. Enz.. Heilige huisjes kunnen wél afgebroken worden.
Naast naief utopisme, hebben we ook nood aan daadkracht. Het hoeft niet helemaal die van de “gele hesjes” in Frankrijk te zijn. Meer inspirerend voor mij zijn de “indignados”, over wie ik reeds een korte post schreef enkele jaren geleden. We hebben verontwaardiging nodig. Corona maakt dat een aantal donkere zijden van onze samenleving meer belicht worden. De armoede bv. Ik hoorde nog geen enkele politicus zeggen, laat staan brullen: “armoede kan niet, dat moet gedaan zijn”.
We supporteren voor een waardige verontwaardiging die tot een waardige woede leidt.

Naar een nieuwe innerlijkheid.
In onze cultuur zijn we wat bang van woede. Woede is gevuld worden met adrenaline – wat kan leiden tot controleverlies –  is agressie en alzo nauw verbonden met destructiviteit.
Wijlen Bert Hellinger wees erop dat zuivere, authentieke woede niet destructief is, maar integendeel, oplossingen voor problemen creëert. In “The Gift of Anger: And Other Lessons from My Grandfather Mahatma Gandhi” omschrijft kleinzoon Arun Gandhi woede als een geschenk om de wereld in beweging te brengen en de utopie stap voor stap dichter bij te trekken.
In opstellingen wordt duidelijk hoe belangrijk “intentionaliteit” is om ruimte te maken opdat een systeem zijn/haar de levenskracht terugvindt en kan voeden. Intentionaliteit is iets dat van binnen zit en medebepalend is voor wat buiten zichtbaar wordt. “Waar is dien op uit” hoorde ik mijn moeder altijd half luidop zeggen als zij twijfelde aan iemands goeie bedoelingen.
Woede kan niet zonder intentionaliteit. Intentie tot het goede. Dan wordt ze vruchtbaar en probleemoplossend. Woede kan ook niet zonder krijgerschap. Ook in het onbekende – de sluier van de adrenaline – blijft de krijger helder met hart en hoofd, en dragen zijn acties bij tot het goede.
En het goede is wat leven brengt. Het gaat dus voorbij aan de reflecties van de ethicus. Het goede verwijst naar een intelligentie die voorspoed creëert, niet voor één volk, maar voor ons als mensheid.
Het goede vindt dan ook veel inspiratie in de mystiek: het goede bewaren, gerechtigheid aanmoedigen, een geknakt riet niet breken, stilte en tederheid opzoeken, en met voldoende genoegen nemen – wat hier ook al te lezen was.
En ook mystiek vindt zijn bron in innerlijkheid, en gaat daar wellicht de intentie nog vooraf.
En het is in deze innerlijkheid, compleet blootshoofd en kwetsbaar, dat het nieuwe ontkiemt en hopelijk snel oprijst. Hier kan het Ganz Andere zich vertonen.
Deze innerlijkheid is niet alleen hoop, ze is ook belofte !

Systeem in grondige crisis.
Zonder iemand pijn te willen doen, durf ik ons toch een diepe systeemcrisis toewensen. De wending die ons dwingt om het vertrouwde te verlaten en het nieuwe elders te zoeken. De nieuwe innerlijkheid zal onze inspiratie zijn en intentionaliteit onze gids. Krijgerschap zal onze woede sturen. Want die hebben we nodig. En dan kan het krachtiger en krachtiger groeien: het nieuwe Andere !
Dat we elkaar mogen vinden onderweg ernaar toe. Zo komt het dichterbij.

Wie meer wil lezen
Bourdieu, Pierre, “ce que parler veut dire”, L’économie des échanges linguistiques, Fayard – in pdf te downloaden
Verhaeghe, Paul, “Over normaliteit en andere afwijkingen”, Prometheus, 2019
Berger , Peter, “The social construction of reality”, Pinguinbooks, 1966, in pdf te downloaden
Marcuse, Herbert, “De eendimensionale mens: studies over de ideologie van de hoog-industriële samenleving”, Uitgeverij Paul Brandt, 1968
Hellinger, Bert, verschillende Nederlandstalige publicaties bij uitgeverij Het Noorderlicht
Gandhi, Arun, “Het boek van wijsheid, 11 levenslessen van mijn grootvader Mahatma Gandhi, Harpercollins, 2018
May, Rollo, “Liefde en wil”, Servire
Scharmer, Otto, “the theory U, leiding vanuit de toekomst die zich aandient”, Christofoor

Belangrijke praktische regelingen
Werk met Zin is in faling. Wij kunnen niet langer loopbaancoaching aanbieden via loopbaancheques.
Gezien de social distancing worden de opstellingen op 5 juni (De Speelhoeve) en 6 juni (Psychotherapeutisch Centrum De Binnentuin) genannuleerd.
Om dezelfde reden wordt ook de driedaagse geschrapt. We zoeken uit of we deze driedaagse kunnen laten plaatsvinden in de herfstvakantie. Thema: “dood en levenskracht”. Consultaties: bij voorkeur via beeldbellen. Vanaf woensdag 17 juni face to face in de spreekkamer.

Om te besluiten, een gedicht over Corona.

Hebben en zijn
Ed Hoornik.

Op school stonden ze op het bord geschreven.
Het werkwoord hebben en het werkwoord zijn;
Hiermee was tijd, was eeuwigheid gegeven,
De ene werklijkheid, de andre schijn.

Hebben is niets. Is oorlog. Is niet leven.
Is van de wereld en haar goden zijn.
Zijn is, boven die dingen uitgeheven,
Vervuld worden van goddelijke pijn.

Hebben is hard. Is lichaam. Is twee borsten.
Is naar de aarde hongeren en dorsten.
Is enkel zinnen, enkel botte plicht.

Zijn is de ziel, is luisteren, is wijken,
Is kind worden en naar de sterren kijken,
En daarheen langzaam worden opgelicht.

Alle goeds voor jullie allen,

Johan